Mỗi năm đến ngày 23 tháng Chạp nhân dân ta lại làm lễ cúng ông Công ông Táo. Vậy sự tích ông Công ông Táo bắt đầu từ đâu?

Theo người Việt Nam, chức Táo quân được Ngọc Hoàng thượng đế trao cho ba người có mối tình thâm nghĩa nặng là nàng Thị Nhi và hai chàng Trọng Cao, Phạm Lang.

Tương truyền nàng Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau, nhưng mãi không có con. Dần dà, Trọng Cao thường kiếm chuyện xô xát dằn vặt vợ. Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Trọng Cao gây thành chuyện lớn, đánh Thị Nhi và đuổi đi. Thị Nhi bỏ nhà đi, lang thang đến nơi khác và gặp Phạm Lang. Hai người phải lòng nhau rồi kết thành vợ chồng.

Phần Trọng Cao thì sau khi nguôi giận đã rất ân hận nhưng vợ đã bỏ đi. Ray rứt và nhớ vợ quay quắt nên Cao lên đường đi tìm vợ. Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo hết tiền, Trọng Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Cuối cùng, may mắn Trọng Cao đến xin đúng nhà Thị Nhi lúc Phạm Lang đi vắng.

Thị Nhi sớm nhận ra người hành khất thân tàn ma dại đúng là người chồng cũ của mình. Nàng mời Trọng Cao vào nhà nấu cơm mời. Đúng lúc này, Phạm Lang trở về. Thị Nhi sợ chồng nghi oan, nên giấu Trọng Cao dưới đống rạ sau vườn. Chẳng may, đêm ấn Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy lửa cháy, Thị Nhi biết Trọng Cao trong đó nên đã lao vào tính cứu.

Phạm Lang thấy Thị Nhi nhảy vào đống lửa nên cũng nhảy theo. Kết quả cả ba đều chết trong đám lửa. Thượng Đế thấy 3 người sống có tình có nghĩa nên thương tình phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân. Ngài giao cho người chồng mới (Phạm Lang) là Thổ Công trông coi việc trong bếp, người chồng cũ (Trọng Cao) là Thổ Địa trông coi việc trong nhà còn người vợ (Thị Nhi) là Thổ Kỳ để trông coi việc chợ búa.

Không những trông coi việc nhà cửa, các vị Táo còn định đoạt may, rủi, phúc họa của gia chủ. Đồng thời, ngăn cản sự xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà. Hàng năm, vào ngày 23 tháng Chạp, các Táo sẽ cưỡi cá chép hóa rồng lên Thiên đình báo cáo tất cả việc làm tốt và chưa tốt của con người trong năm để Thiên đình định đoạt công tội, thưởng phạt phân minh cho loài người.

Đó cũng là lý do ngày 23 tháng Chạp ngoài đồ lễ, đồ cúng thì người dân thường chuẩn bị 1 đôi hoặc 3 con cá chép sống thả trong chậu nước. Sau khi cúng xong cá sẽ được "phóng sinh" ở sông, ao, hồ, nghĩa là để đưa ông Táo về trời.